Durabilite; yapıların inşası esnasında kullanılan malzemelerin servis ömürleri boyunca bozulmadan işlevlerini yerine getirebilmesi, kimyasal ya da fiziksel etkilere karşı direnip dayanmasıdır. Dolayısıyla, dayanıklılık ya da kalıcılık olarak da bilinir. Durabilite kavramı özellikle betonarma yapılarda sıklıkla kullanılır. Çünkü inşaat esnasında kullanılan malzemelerin en önemlilerindne bir tanesi betondur. Bu yazımızda durabilite nedir, neler durabiliteye sebebiyet verir ve durabilite konusunda dikkat etmeniz gerekenler nelerdir konularını ele alacağız.
Durabilite Nedir?
Durabilite kavramı yapı malzemelerinin ve yapıların servis ömürleri boyunca kimyasal ve fiziksel dış etkilere karşı dayanıklılık gösterip işlevlerini yerine getirmelerine denir. Dayanıklılık ya da diğer bir deyişle kalıcılık da denir. Yapıların beklenilen süre yani servis süreleri boyunca işlevlerini yerine getirebilmeleri için, üretimin yeterince kaliteli yapılması gerekir. Eğer gerekli uygulamalar yapılmaz ise; betonarme yapılar kısa sürede bozulur. Bu yapılar, kullanılmaz hale gelebilir. Günümüzde durabilite daha çok betonarme yapılar için kullanılır. Bunun en önemli sebebi günümüzde inşaatlarda betonun sıklıkla kullanılmasıdır. Betonun olması gerektiği gibi yapılmaması önemli sıkıntılara sebebiyet verebilir. Betonarme yapıların hemen tamamı az ya da çok agresif etkilerle karşı karşıya kalırlar. Üretilen betonun, diğer yapılarda olduğu gibi betonarme yapılar için de, üretim öncesi hedeflenmiş özelliklerini zamanla yitirmemesi şarttır. Aynı zamanda, çevre şartlarına karşı dayanıklı olması da oldukça istenilen çok önemli bir özelliktir. Dolayısıyla, durabilite kavramı betonarme yapılar için büyük önem taşır.
Durabilite Etkenleri Nelerdir?
Betonarme yapılar servis ömürleri boyunca birçok agresif dış etkene maruz kalabilirler. Bu etkenler durabilite problemleri yaşanmasına yol açabilirler.
Betonun bozulmasına sebep olan ve durabilitede sorunlara yol açan etkenler 3 ana başlığa ayrılır:
1. Kimyasal Etkenler
Betonarme yapılarda kullanılan betonda kimyasal etmenlerden ötürü; çatlamalar, dökülmeler, gözeneklilik ve geçirgenliğin artması gibi problemler meydana gelebilir. Kimyasal reaksiyonlar çoğunlukla fiziksel ve biyolojik etkilerle ard arda kendilerini gösterirler. Örneğin; fiziksel bir etkiyle betonun çatlaması da kimyasal bozulmalara neden olabilir. Kimyasal etmenleri aşağıda sıralayacak olursak;
- Alkali Agrega Çözülme,
- Sülfat Etkisi
- Karbonatlaşma
- Korozyon
- Asit Etkisi
- Sertleşmiş Çimento Bileşenlerinin Hidrolizi ve Yıkanması
- Alkali Silika Reaksiyonu
- Alkali Karbonat Reaksiyonu
- Kalsiyum ve Magnezyum Oksidin Gecikmiş Hidrotasyonu
2. Fiziksel ve Mekanik Etkenler
Betonarme yapılardaki betonun bozulmasında rol oynayan fiziksel ve mekanik etmenler kendi içinde aşağıdakilerdir;
- Darbe
- Aşınma
- Erozyon
- Kavitasyon
- Donma ve çözülme
- Yüksek sıcaklık
3. Biyolojik Etkenler
Denizle temas halinde olan yapılarda oluşan yosunlar ve kanalizasyondaki mikroorganizmalar biyolojik etmenler arasında sayılırlar. Ayrıca, bazı bitki ve ağaç kökleri, betonun içine sızarlar. Burada gelişim gösterip genişlerler. Köklerin bu durumu da biyolojik etmenler arasında gösterilebilir. Çünkü, betonda çatlak oluşumuna sebebiyet verip durabiliteyi olumsuz yönde etkiler. Buna ek olarak, çiçeklenme de biyolojik etmenlerle oluşan ve durabiliteyi etkileyen bir faktördür. Daha detaylı bilgi için Betonda Çiçeklenme Nedir? adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
Durabilite Hakkında Dikkat Etmeniz Gerekenler Nelerdir?
Betonarme yapılardaki betonun servis ömrü boyunca işlevselliğini koruyabilmesi için maruz kalacağı yıpratıcı etkilerin türünün ve şiddetinin yapıların tasarım aşamasında önceden belirlenmesi önemlidir. Bu doğrultuda, gerekli önlemlerin alınması mümkün hale gelir. Alınacak önlemler yıpratıcı etkinin türüne ve şiddetine göre farklılık gösterebilir. Bu duruma örnek verecek olursak; kimyasal etmenlerden sülfat etkisiyle karşı karşıya kalındığından yapıda kullanılan çimento büyük önem taşır. Dolayısıyla, sülfata karşı dayanıklı bir çimento tipi kullanılmalıdır. Durabiliteyi olumsuz yönde etkileyecek etmen her ne olursa olsun dikkat edilmesi gereken genel önlemler şu şekilde özetlenebilir:
- Çevresel etkinin şiddeti dikkate alınarak uygun beton sınıfı seçilmelidir.
- Yapısal dizayn açısından ihtiyaç olmasa bile beton kalitesi arttırılmalıdır. Çünkü yapının bazı kısımları herhangi bir çevresel etmene maruz kalmayabilir.
- Hemen hemen tüm dayanıklılık problemlerinde belirleyici faktör suyun, su içinde taşınan zararlı maddelerin ve gazların beton bünyesine sızmasıdır. Dolayısıyla kaliteli ve geçirimsiz beton üretmek oldukça önemli bir kriterdir. Betonda geçirgenlik hakkında daha detaylı bilgiye Geçirgenlik Nedir Nasıl Önlenir? adlı yazımızdan ulaşabilirsiniz.
Betonda Durabilite Neden Önemlidir?
Betonarme bir yapının ya da yapı bileşenlerinden olan betonun agresif etmenler karşısında, servis ömrü boyunca, bakım veya onarım için beklenmeyen maliyetler çıkarmaksızın, gerekli olan işlevleri gösterme yeteneğine dayanıklılık, kalıcılık veya bir diğer değişle durabilite denir. Betonarme yapılarda durabilite oldukça önemlidir. Çünkü betonarme yapıların büyük bir kısmı betondan oluşur. Betonda durabiliteyi etkileyen üç ana etmen kimyasal, biyolojik ve fiziksel ve mekanik etmenlerdir. Betonun servis ömrü boyunca bu dış etmenler tarafından zarar görmemesi maliyet açısından da tasarruf sağlar. Bu sebeple, tasarım aşamasında önceden agresif dış etmenlerin belirlenmesi ve bu etmenlere karşı aksiyonların alınması durabiliteye karşı olumsuz etkilerin elimine edilmesi konusunda oldukça kritiktir.
Kullanılan Kaynaklar
