Taze beton, sıkıştırılmadan kalıba yerleştirildiğinde, iyi kalitede olsa bile, sertleştikten sonra boşluklu bir yapıya sahip olur. Bu durum betonun dayanımını negatif yönde etkiler. Böylelikle beton, fiziksel ve kimyasal etkilere karsı dayanıksız olur. Ayrıca çelik donatı ve beton arasında yeterli aderans sağlanamaz. Bu nedenle istenilen kalitede ve dayanıklılıkta beton elde edebilmek için beton dökümüne ve yerleştirme sürecine özen göstermek gerekir.
Betonun kalıp içerisine boşluksuz bir biçimde yerleştirilmesi amacıyla beton dökümü sırasında kullanılan ve titreşim yayan cihazlara ‘beton vibratörü’ denir. Hava kabarcıklarını ortadan kaldıran vibratörlerin farklı çeşitleri bulunur. Beton vibrasyon uygulamalarını kalıp titreşimi, yüzey titreşimi ve iç titreşim olmak üzere kategorilere ayırmak mümkündür.
Taze Betonun Kalıba Yerleştirilmesinde Kullanılan Yöntemler Nelerdir?
1. Tokmaklama ve şişleme: Bu yöntemin uygulanması zor ve yetersiz olduğu için günümüz beton teknolojisinde kullanılması önerilmez.
2. Vibratör kullanma: Taze betonu yerleştirmede en yaygın ve pratik olan yöntem vibrasyondur. Dalıcı, kalıp ve yüzey vibratörleri olmak üzere üç vibratör türünden söz edilebilir. Farklı vibratörler aşağıda sıralanmıştır:
Dalıcı vibratörler, kesitlerin elverişli olduğu yerlerde kullanılır.
Kalıp vibratörleri, genellikle önyapımlı (prefabrik/prekast) beton elemanlarının sıkıştırılmasında kullanılır. Bu tür vibratörler, yerinde dökülen fakat kalıp şekli veya donatı aralığı bakımından dalıcı vibratörlerin uygulanması çok zor olan betonların veya ince kesitli betonların sıkıştırılmasında da çok yararlı olur.
Yüzey vibratörleri ise döşeme, yol ve havaalanı gibi satıh betonlarının yerleştirilmesinde kullanılır. Derinliğin fazla olması durumunda dalıcı vibratörlerden de yararlanılır.
Dalıcı Vibratörlerin Kullanılmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?
- Dalıcı vibratörlerin çapı, kullanma kolaylığı, frekansı ve etki yarıçapına bağlı olarak seçilir.
- Perde ve kolon gibi düşey yük taşıyıcı elemanlarda, taze beton, dalıcı vibratör şişesinin boyuna bağlı olarak, 30-50 cm’lik tabakalar halinde yerleştirilebilir.
- Yerleştirme sırasında büyük yığınların veya eğimli tabakaların oluşmasından kaçınılmalıdır.
- Vibratör betona düşey yönde daldırılır ve yavaş yavaş yukarı çekilir. Vibrasyon esnasında vibratörün her defasında bir önceki tabakaya 10 cm kadar girmesi tabakaların kaynaşmasını sağlar.
- Vibrasyon uygulamasına, beton yığının tepesinden başlanmamalıdır. Şekil 1’de görüldüğü gibi yığına kenardan başlanarak yerleştirilmelidir.
Kalıp Vibratörlerin Uygulaması Nasıl Yapılır?
Kalıp vibratörler boş beton kalıbının dış yüzeyine birkaç noktadan sıkıca bağlı duruma getirilebilen ve kalıbın içerisine taze beton yerleştirildikten sonra çalıştırılarak kalıbı titreştiren vibratörlerdir. Vibratörlerin çalıştırılmasıyla beton kalıbına aktarılan titreşimin etkisiyle, kalıp içerisindeki taze betona da titreşim uygulanmış olur.
Kalıp vibratörleri, dalıcı vibratörlere oranla, betonun sıkıştırılması işleminde daha çok enerji harcarlar. Bu vibratörlerin kullanılacağı kalıpların sağlam ve su sızdırmayan türden kalıplar olmaları gerekir.
Kalıp vibratörleri kalıp yüzeyine 1-3m aralıkla bağlanır. Vibratörlerin bağlandığı noktalar arasındaki uzaklık istenilen düzeyde sıkıştırılma sağlayamıyorsa, bu uzaklık uygun tarzda tekrar ayarlanmalıdır. Kalıp vibratörleri, kalıba bağlanmış oldukları bölgeye denk düşen beton yüzeyinden 40-45 cm içeriye kadar etkili olurlar. Kalıp vibratörü kullanılırken, donatı aralığı müsait ise, ayrıca dalıcı vibratör de kullanılabilir.
Yüzey Vibratörlerin Uygulaması Nasıl Yapılır?
Yüzey vibratörleri, yerine yerleştirilmiş olan betonun yüzeyini titreştirmek amacıyla kullanılan vibratörlerdir. Genel olarak yüzey vibratörleri, derinliği 25 cm’den fazla olmayan döşemelerde, yol betonlarında veya benzeri uygulamalarda, özellikle kuru-plastik veya kuru kıvamdaki betonların sıkıştırılmasında kullanılır. Derinliği nispeten fazla olan kalıplara yerleştirilen betonlarda iç kısımlar bazen dalıcı vibratörle sıkıştırılır ve üst kısma yüzey vibratörü uygulanır.
Beton kullanıcısı TS 1247 (Normal Hava Koşullarında Beton Yapım, Döküm ve Bakım Kuralları) ve TS 1248 (Anormal Hava Koşullarında Beton Yapım, Döküm ve Bakım Kuralları)’e göre şantiyede beton bakımını yapmalıdır. Zira yapılan araştırmalarda bakımı yapılmamış betonların veya iyi sıkıştırılmamış betonların dayanımlarının düşük olduğu ve çevre etkilerine dayanıksız olduğu gözlemlenmiştir. Betonun öngörülen dayanımı ve dayanıklılığı kazanması için doğru olarak siparişi ve tesliminin yanında, doğru bir şekilde yerleştirilmesi ve bakımının yapılması gerekir.
Sık Sorulan Sorular
Taze beton neden doğru şekilde yerleştirilmelidir?
Taze beton yeterince sıkıştırılmadan kalıba yerleştirildiğinde, sertleşme sonrasında boşluklu bir yapı oluşur. Bu durum betonun dayanımını azaltır, çevresel etkilere karşı direncini düşürür ve donatıyla yeterli aderansın oluşmasını engeller.
Taze betonun yerleştirilmesinde hangi yöntemler kullanılır?
Beton yerleştirme sürecinde iki temel yöntem vardır: tokmaklama-şişleme ve vibratör kullanımı. Günümüzde en yaygın ve etkili yöntem vibrasyondur. Dalıcı, kalıp ve yüzey vibratörleri sayesinde beton boşluksuz ve homojen şekilde yerleştirilir.
Dalıcı vibratör nasıl kullanılmalı, nelere dikkat edilmelidir?
Dalıcı vibratör betona dik olarak daldırılır ve yavaşça yukarı çekilir. Her uygulamada uç bir önceki tabakaya yaklaşık 10 cm girmelidir. Perde ve kolonlarda beton 30–50 cm tabakalar halinde yerleştirilmeli, büyük yığın veya eğimli tabaka yapılmamalıdır.
Kalıp ve yüzey vibratörleri hangi durumlarda tercih edilir?
Kalıp vibratörleri genellikle prefabrik veya ince kesitli betonlarda kullanılır; kalıbın dış yüzeyine 1–3 m aralıklarla bağlanarak titreşim sağlar. Yüzey vibratörleri ise döşeme, yol ve havaalanı gibi yüzey betonlarında, 25 cm’den az derinliklerde uygulanır.
Kullanılan Kaynaklar:
- T.Y. Erdoğan, “Beton”, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim, 2007
- Betonun Yerleştirilmesi ve Bakımı
