Beton, modern inşaatın vazgeçilmez yapı taşıdır. Ancak sıcak hava koşullarında beton dökümü, sürecin her aşamasında – karışım hazırlığından yerleştirme ve kürlemeye kadar – bir dizi teknik zorluk doğurur. Yüksek sıcaklıklar, çimentonun hidratasyon hızını artırarak priz süresini kısaltır, bu da hem taze hem de sertleşmiş betonun performansını olumsuz etkileyebilir. Aynı zamanda, taze betondaki suyun hızla buharlaşması; işlenebilirliği azaltır, rötre çatlaklarına ve dayanım kayıplarına neden olabilir. Tüm bu etkiler, betonun uzun vadeli dayanıklılığı ve hizmet ömrü açısından ciddi riskler oluşturur. Elbette doğru önlemler alındığında, sıcak havada dökülen betonun performansı da en az ideal koşullarda üretilmiş beton kadar başarılı olabilir. ACI-305R-20 sıcak havalarda beton döküm kılavuzuna göre hazırlanmış bu yazımızda, sıcak havada beton dökümüne dair bilinmesi gereken tüm teknik detayları, pratik uygulamaları ve dikkat edilmesi gereken noktaları adım adım ele alacağız. Daha fazlasını merak ediyorsunuz buraya tıklayarak “Sıcak Havada Beton Hakkında Her Şey” yazımıza da göz atabilirsiniz.
Sıcak Havalarda Beton Dökümü Nedir?
Sıcak hava koşullarında beton dökümü, betonun yerleştirme sürecinde işlenebilirliğinin hızla azalmasına, çimento hidratasyonunun kontrolsüz şekilde hızlanmasına ve yüzeydeki nemin hızla buharlaşmasına neden olur. Özellikle buharlaşma hızının, beton yüzeyine çıkan terleme suyunu aştığı durumlarda, çatlama ve dayanım kaybı gibi ciddi problemler ortaya çıkabilir.
Bu nedenle, sıcak havada beton dökümü sadece hava sıcaklığına göre değil; bağıl nem ve rüzgar hızı gibi buharlaşmayı etkileyen tüm çevresel faktörler dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Amerikan Beton Enstitüsü’nün ACI 305R-20 rehberine göre, buharlaşma hızının 1.0 kg/m²/saat değerini aştığı koşullarda mutlaka önlem alınması gerekir.
Yapılan araştırmalar, taze betonun ilk 24 saatlik kürlenmesinin 38°C gibi yüksek sıcaklıklarda gerçekleşmesi halinde, 28 günlük basınç dayanımının standart sıcaklıklarda kürlenen betona kıyasla %10 ila %15 daha düşük olabileceğini göstermektedir. Üstelik test numuneleri erken yaşta kurumaya maruz kalırsa, bu kayıp daha da artabilir. Bu nedenle yalnızca sahadaki beton değil, alınan test numuneleri de dikkatle korunmalı ve standartlara uygun şekilde kürlenmelidir.
Unutulmamalıdır ki, sıcak hava etkileri sadece yaz aylarıyla sınırlı değildir. Rüzgarlı ve kuru havalarda ya da düşük bağıl nemin olduğu günlerde, ortam sıcaklığı yüksek olmasa bile benzer riskler oluşabilir. Örneğin; sakin, nemli bir günde alınacak önlemler ile güneşli ve rüzgarlı bir günde alınması gerekenler aynı değildir. Hava sıcaklığı sabit olsa bile, buharlaşma hızındaki artış plastik rötre çatlakları gibi yüzey sorunlarına yol açabilir. Bu durumda, buharlaşma hızı 1 kg/m²/saat değerine yaklaşıyorsa, özellikle yüzey nemini koruyacak önlemler mutlaka uygulanmalıdır.
Sıcak Hava Betonun Performansını Nasıl Etkiler?
Yüksek sıcaklıklar, betonun hem taze hem de sertleşmiş halini doğrudan etkileyerek kalite, dayanım ve uzun ömür üzerinde ciddi riskler oluşturur. İşte sıcak havada beton dökümünde karşılaşılabilecek başlıca sorunlar:
1. Hızlı Priz Alma ve İşlenebilirlik Kaybı
Sıcaklık arttıkça çimentonun hidratasyon hızı da artar. Bu durum, priz süresinin ciddi şekilde kısalmasına ve betonun işlenebilirliğinin hızla azalmasına yol açar. 35°C üzerindeki ortamlarda, beton yalnızca birkaç dakika içinde işlenemez hale gelebilir. Bu da vibrasyon, mastarlama ve yüzey düzeltme işlemlerinin aceleyle yapılmasına neden olur; sonuç olarak yüzeyde bozulmalar ve estetik kusurlar ortaya çıkabilir.
2. Slump Kaybı (Kıvam Sorunları)
Slump, yani betonun akıcılığı, çevresel faktörlere karşı oldukça hassastır. Sıcak havalarda, örneğin sadece %1’lik agrega nem farkı, kıvamda 25–50 mm’lik değişime neden olabilir (ACI 211.1). Ayrıca, nakliye sırasında işlenebilirliği azalmış beton mikser içinde daha fazla sürtünmeye uğrayarak sıcaklığının artmasına sebep olabilir. Bu durum, hidratasyonun daha da hızlanmasına ve performans kayıplarına neden olur.
3. Plastik Rötre ve Yüzey Kabuklaşması
Güneş ışığına ve rüzgara açık yüzeylerde, beton daha priz almadan su kaybetmeye başlar. Bu da yüzeyde rötre çatlakları, kabuklaşma (crusting) ve yüzey ayrılmaları (delaminasyon) gibi kusurlara yol açar. Özellikle yüzey sertleşmişken alt katman henüz plastik haldeyse, yüzeyde şişkinlikler (blister) ve soyulmalar gözlenebilir.
4. Uzun Vadeli Dayanımda Düşüş
Sıcak hava, ilk saatlerde dayanımı artırıyor gibi görünse de, uzun vadede tam tersine etki eder. ASTM standartlarına göre test numunelerinin 20–26°C arasında kürlenmesi gerekir. Ancak 38°C ve üzerindeki sıcaklıklarda yapılan kürleme, 28 günlük dayanımı %10–15 oranında düşürebilir.
5. Hava İçeriği ve Aşınma Direnci Sorunları
Yüksek sıcaklık, beton içindeki hava kabarcıklarının kontrolünü zorlaştırır. Kabarcıkların artması ve düzensiz dağılması, özellikle donma-çözülme döngülerine maruz kalan yapılarda, yüzeyin daha çabuk aşınmasına neden olabilir. Bu durum, betonun dayanıklılığını zayıflatır.
6. Teslimat Zamanlamasında Aksaklıklar
Sıcak havada beton, santralden çıktıktan sonra zamanla kıvamını kaybeder. Nakliye süresi uzarsa veya sahada gecikmeler yaşanırsa, tamburda dönen betonun sıcaklığı yükselir, slump düşer ve işlenebilirlik ciddi biçimde azalır. Bu da sahada betonun reddedilmesine ya da soğuk derz oluşumu gibi yapısal sorunlara yol açabilir.
7. Test Numunelerinde Gerçek Dışı Sonuçlar
Sahada alınan numuneler, ASTM C31 standardına göre doğrudan güneş, rüzgar ve hızlı buharlaşmadan korunmalıdır. Ancak bu önlemler ihmal edildiğinde, test sonuçları olması gerekenden düşük çıkar ve gerçek beton performansını yansıtmaz. Bu da hem kalite kontrol sürecini hem de proje güvenliğini riske atar.
Sıcak Hava Koşullarında Beton Dökümüne Uygun Hazırlıklar Nasıl Yapılır?
Sıcak havalarda başarılı bir beton dökümü, sadece döküm günü alınan önlemlere değil, önceden yapılmış iyi bir hazırlık sürecine bağlıdır. Havanın tahmin edilemez etkileri, sahada telafisi güç sorunlara yol açabilir. Bu nedenle planlama aşamasından itibaren sistematik bir yaklaşım şarttır. İşte dikkat edilmesi gereken temel hazırlık adımları:
- Yerleştirme Öncesi Koordinasyon Toplantısı
Beton dökümünden en az 30 gün önce, projeye dahil tüm tarafların – müteahhit, beton üreticisi, saha mühendisi ve laboratuvar ekibi – katılımıyla bir planlama toplantısı yapılmalıdır. Bu toplantıda:
- Beton karışım tasarımı ve hedef slump değeri,
- Yerleştirme işleminin saat aralıkları,
- Kürleme yöntemleri ve ekipmanları,
- İhtiyaç duyulabilecek yedek ekipmanların sahada hazır bulundurulması
gibi konular detaylıca ele alınmalıdır. - Malzeme Seçimi ve Karışım Tasarımı
Sıcak havalarda kullanılacak malzemeler titizlikle seçilmelidir:
- Düşük hidratasyon ısısına sahip çimentolar tercih edilmelidir.
- Karışıma uçucu kül, cüruf gibi ikincil bağlayıcı malzemeler eklenerek ısı oluşumu dengelenebilir.
- Priz geciktiriciler, su azaltıcılar ve uzatılmış priz katkıları birlikte kullanılarak betonun işlenebilirliği artırılabilir.
Ancak bu katkıların etkisi saha koşullarında farklılık gösterebileceği için, kombinasyonlar önceden test edilmeli ve saha uyumluluğu doğrulanmalıdır.
Sıcak hava koşullarında beton hidratasyon kontrolü gereken yapılar için özel olarak tasarlanmış ürünümüz Çimsa Rangecrete’i linkten inceleyebilirsiniz.
- Beton Soğutma Yöntemleri
Betonun döküm anındaki sıcaklığını düşürmek, hem priz süresini uzatır hem de çatlama riskini azaltır. Aşağıdaki soğutma stratejileri uygulanabilir:
- Karışım suyunun bir kısmının kırılmış buz veya sıvı azotla yer değiştirilmesi
- İnce ve iri agregaların gölgede depolanması
Özellikle iri agregaların sıcaklığı, betonun genel sıcaklığını doğrudan etkilediğinden, agrega serinliği kritik önemdedir.
Örneğin aşağıdaki sıcaklık azaltmalarının her biri yapıldığında beton sıcaklığının 0.5°C azaldığı görülmüştür:
a) Çimento sıcaklığında 4.4°C azaltma
b) Su sıcaklığında 2.7°C azaltma
c) Agrega sıcaklığında 0.8°C azaltma
- Teslimat ve Yerleştirme Planlaması
Beton dökümünün sıcaklıktan en az etkileneceği saat aralıkları seçilmelidir. Bu kapsamda:
- Gece veya sabah erken saatlerde döküm planlanmalı,
- Trafik yoğunluğu, mikser güzergâhları ve şantiye içi geçişler detaylandırılmalı,
- Mikserlerin boşaltma sırası önceden belirlenmelidir.
Sıcak Havada Beton Dökümünde Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sıcak havalarda beton dökümü yalnızca planlama ile değil, uygulama anında alınacak önlemlerle de başarıya ulaşır. İşte uygulama sırasında dikkat edilmesi gereken temel noktalar:
- Teslimatlar Arası Koordinasyon
Beton santrali ile şantiye arasında kesintisiz iletişim sağlanmalı, mikserlerin geliş sıklığı, döküm alanına erişim ve boşaltma süreleri önceden planlanmalıdır. Beton, yerleştirildikten sonra uzun süre bekletilirse priz almaya başlayabilir ve bu da hem işlenebilirlik hem de aderans açısından sorun yaratır. Zamanlamadaki aksaklıklar betonun istenmeyen şekilde sertleşmesine neden olabilir. - Katmanlar Arası Geçiş Süresi
Kalıplı dökümlerde beton katman katman yerleştirilir. Ancak sıcak havalarda bu katmanlar arasında priz alma çok hızlı gerçekleşebilir. Eğer bir katmanın üstüne yenisi geç yerleştirilirse, soğuk derz oluşumu kaçınılmaz hale gelir. Bu riski önlemek için:
- Katmanlar hızlı şekilde ardışık dökülmeli
- Gerekirse priz geciktirici katkılar ile betonun priz süresi uzatılmalıdır.
- Sıkıştırma Ekipmanı ve Yedek Vibratörler
Betonun kalıba yerleştirildikten sonra düzgün sıkıştırılması, dayanım ve yüzey kalitesi açısından kritik önemdedir. Bu nedenle:
- Yeterli sayıda iç ve dış vibratör hazır bulundurulmalıdır,
- Yedek ekipman ve jeneratör destekli sistemler sahada kolay erişilebilir olmalıdır.
Herhangi bir arıza durumunda gecikme yaşanmaması, betonun homojenliğini ve bütünlüğünü korumak için hayati önem taşır.
- Kür Ekipmanlarının Hazır Bulundurulması
Sıcak havalarda beton yüzeyi çok hızlı nem kaybeder. Bu nedenle kürleme, dökümün hemen ardından başlatılmalıdır. Uygulama sırasında ekipmanlar da bulundurulabilir:
- Islak örtüler,
- Sisleme sistemleri,
- Buharlaşma önleyici kür kimyasalları,
- Yüzey kaplayıcı koruyucu malzemeler.
Bitirme işlemi biter bitmez kürleme başlamalıdır. Aksi halde yüzeyde çatlama, tozuma ya da dayanım kaybı gibi olumsuzluklar gelişebilir.
Sıcak Havada Beton Dökümünde En İyi Uygulamalar
Sıcak hava koşullarında kaliteli ve dayanıklı bir beton elde etmek, yalnızca malzeme seçimiyle değil, uygulama stratejileriyle de doğrudan ilişkilidir. Aşağıda yer alan pratik yöntemler, sahada sıcak havanın olumsuz etkilerini en aza indirmenize yardımcı olur:
- Erken Saatlerde veya Gece Dökümü Yapın
Açık sahalarda yapılan beton dökümlerinde, çevresel etkileri azaltmanın en etkili yolu, işlemi sabahın serin saatlerine ya da geceye kaydırmaktır. Bu sayede hem sıcaklık hem de buharlaşma hızı kontrol altına alınabilir. - Malzemeleri Gölgelik ve Yalıtımlı Ortamda Koruyun
- Agregalar, doğrudan güneş ışığına maruz bırakılmamalı, gölgede saklanmalıdır.
- Su tankları, ısı geçişini engelleyecek şekilde yalıtılmalı,
- Çimento siloları, güneşin etkisini azaltmak için yansıtıcı (beyaz) boya ile kaplanmalıdır.
- Beyaz Mikser Tamburları Kullanın
Beton mikser tamburlarının açık renk (özellikle beyaz) boyanması, güneş ışığını yansıtarak iç sıcaklığın artmasını önler. Bu uygulamalar, betonun pompalanırken sıcaklığının yükselmesini engeller.
Döküm sonrası sisleme veya nemlendirme yapılamayan durumlarda, yüzeye uygulanan püskürtülebilir nem tutucu (monomoleküler) filmler, buharlaşmayı yavaşlatarak plastik rötre çatlaklarını azaltır. Bu ince koruyucu tabaka, özellikle geniş alanlı dökümlerde yüzey kalitesini korumak için etkili bir çözümdür.
Test ve Denetim Önerileri
Sıcak havalarda beton dökümünün kalitesini güvence altına almak için yalnızca uygulama değil, doğru test ve etkili denetim süreçleri de büyük önem taşır. İşte sahada dikkat edilmesi gereken temel test ve takip önerileri:
- Saha Testlerinin Doğru Yapılması
Taze betonun kalitesini anlamak için yerinde testler, döküm noktasında ve ASTM standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmelidir. Ölçülmesi gereken başlıca parametreler şunlardır:
- Beton sıcaklığı (ASTM C1064/C1064M),
- Slump (kıvam) değeri,
- Hava içeriği (ASTM C231),
- Yoğunluk (birim hacim kütle) (ASTM C138).
- Test Numunelerinin Uygun Kürlenmesi
Numune silindirleri veya küpleri, alındıktan sonra 23 ± 2 °C sıcaklıkta, nemli bir ortamda muhafaza edilmelidir. Numuneler:
- Güneş ışığına maruz bırakılmamalı,
- Rüzgar ve hızlı buharlaşmadan korunmalıdır.
- Buharlaşma (Evaporasyon) Takibi
Şantiyede çevresel koşullar düzenli olarak takip edilmelidir. Her saat:
- Sıcaklık,
- Bağıl nem,
- Rüzgâr hızı ve
- Buharlaşma hızı ölçülmelidir.
Buharlaşma hızı 1.0 kg/m²/saat sınırını aştığında, yüzeyin korunması için sisleme, ıslak örtü veya monomoleküler film gibi önlemler artırılmalıdır.
- Denetim Kayıtlarının Tutulması
Kalite güvencesi ve olası itiraz durumları için aşağıdaki bilgiler mutlaka kayıt altına alınmalıdır:
- Betonun üretim ve teslimat saatleri,
- Su ilave miktarları,
- Kullanılan kimyasal katkı türleri ve dozajları,
- Yerleştirme sürecinin detayları.
Bu kayıtlar, hem teknik denetimlerde hem de saha yönetiminde şeffaflık sağlar.
Sonuç: Sıcak Havada Beton Dökümü Risk Değil, Doğru Uygulamayla Bir Başarı Hikâyesi Olabilir
Sıcak hava koşulları, betonun yerleştirilmesi ve kürlenmesi sırasında ciddi zorluklar doğurabilir. Ancak doğru malzeme seçimi, zamanlama, iş gücü planlaması ve test prosedürleriyle bu riskler yönetilebilir. ACI kılavuzları ve saha deneyimleri, sıcak havada dahi yüksek kaliteli beton üretiminin mümkün olduğunu göstermektedir. Her şey, önleyici yaklaşım ve detaylı hazırlıkla başlar.
Kaynaklar:
