İnşaat sektöründe gelişmelere olanak sunan alçı taşı; özellikle çimento ve alçı gibi malzemelerin içerisinde kullanılan ve çok eskiden beri bilinen bir mineraldir. Alçı taşı, ham alçı yapımında kullanılır. Alçı taşı, diğer adıyla jips, toprak içinde katman halinde bulunur ve pişirilip toz haline getirilerek alçı elde edilir. Alçı ise sanayide birçok alanda; ham madde, yarı madde ve yardımcı malzemelerde yer alan bir üründür. Alçı taşı nedir, nerelerde kullanılır ve özellikleri nelerdir gibi soruları bu içeriğimizde yanıtlayacağız.
Alçı Taşı Nedir?
Alçıtaşının kimyasal bileşimi kalsiyum sülfat olan bir mineraldir. Eğer bu bileşimde iki molekül kristal su varsa; jips (CaSO4 + 2H2O) olarak adlandırılır. Alçıtaşı doğada 6 şekilde bulunur. Bunlar; Anhidrit, Bassanit, Jips, Albatr, İpek Jipsi ve Selenittir. Diğer bir jips çeşidi olan bassanit, anhidrit ile jips arasında ayrı bir mineral fazı oluşturur. Jips, doğada oldukça fazla miktarda bulunur. Çok eski devirlerde jipsi ısıtarak alçıya çevirmişlerdir. Daha sonra, 1870′ de alçı priz geciktirme metodunun bulunmasıyla alçı tüketimi daha da gelişmeye başlamıştır. Alçı taşı aynı zamanda jips olarak bilinen kayaçların kırılmasıyla elde edilir. Bir çeşit doğal katmanın bir sonucu olarak meydana geldiği bilinir. Alçı taşı, yani bir diğer formuyla jips taşı, eriyerek un kıvamına gelir. Dolayısıyla, kolaylıkla su ile karışabilen özelliğe sahiptir. Her alanda kullanılabilen alçının da ana maddesi olmaktadır. Özellikle, kimya endüstrisinde ve inşaat malzemeleri yapımında önem kazanmış bulunmaktadır.
Özellikleri Nelerdir?
Alçı taşı, alçı yapımında hammadde olarak kullanılır. Aynı zamanda alçı taşından elde edilen alçı ise çimento yapımında, mermer sıvası yapımında, gübre yapımında ve kağıt imalatı ile dokuma imalatında dolgu maddesi olarak da kullanılır. Alçı taşının iki molekül kristal su içeren formu olan jipsin özellikleri;
- Hafif sulu bir taştır.
- Esnek bir yapıya sahiptir.
- Taşın renk çeşitleri arasında; beyaz, hafif sarı, kırmızı, renksiz, mavi, kahverengi ve yeşil renkleri yer alır.
- Genellikle ince ya da kalın kristal şeklindedir.
- Şekil olarak kısa ya da uzun prizmatik olarak bulunur.
- Masif, taneli, lifli ve iğnemsi biçime sahiptir.
- Jips taşı sağlam yapılı değildir; ele alındığında sabun gibi yumuşak ve kaygan bir hissiyat verir.
- Kullanım alanına göre çeşitli faydalar sağlar. Örneğin; alçı taşı çimento sanayisinde kullanıldığı zaman prizlenme denilen olayı geciktirir.
Alçı Taşı Nerelerde Kullanılır?
Alçı taşı; yaklaşık %80-85 yapı alçısı üretiminde, %10-15 oranında da çimento üretimi gibi endüstride kullanılır. Kullanım alanları oldukça geniştir. Doğal jips, torak düzenleyici olarak kullanılır. Toprağı ıslak eder, düzenler, kalitesini arttırır. Jips kullanılan topraklar gevşer, su tutma özelliği artar ve pH dengesi ayarlanır. Dolayısıyla, kalsiyum ve kükürt oranı da zenginleşir. Ayrıca, faydalı mikroorganizmalar çoğalır ve iyon alışverişi artar. Bitki besin maddelerinin kaybını önleyip yeraltı sularına karışmasını da engelleyerek suları toksik etkilerden korur. Jips, beyaz boya ve dolgu maddesi olarak da kullanılır. Başka bir yaygın kullanım alanı ise çimento sektörüdür. Çimento sektöründe jips kullanımı prizlenmeyi geciktirir, nikel izabesinde eritmeyi kolaylaştırır. Alçı taşından üretilen alçı ise tıp alanında cerrahi ve dişçilik uygulamalarında sıklıkla kullanılır. Diğer bir yandan da kimyasal reaktif eldesinde, inşaat ve prefabrik malzemelerde, bira yapımında mayalandırma işlemlerinde, yalıtım malzemelerinde de kullanım alanları mevcuttur. Son yıllarda sıcak ve soğuk yalıtım maddesi, ses izolatörü ve rutubeti de ayarlayan bir düzenleyici olarak kullanımı da artmıştır.
Alçı Taşı Nasıl Kullanılır?
Alçıtaşının kullanımı her sektörde farklı amaçlara yönelik kullanıldığı için değişiklik gösterebilir. Jipsin, derece derece ısıtılarak kristalleşme suyu uzaklaştırılır. Böylece, değişik özelliklerde farklı kullanım alanlarına yönelik farklı alçı tipleri elde edilir.
Alçıtaşının nasıl kullanıldığına bir örnek verecek olursak; çimento sektörününde nasıl kullanıldığından kısaca bahsedebiliriz. Çimento sektöründe, klinker soğutulduktan sonra az bir miktar alçıtaşı ile öğütülür. Bu noktada alçıtaşı eklenmesinin amacı çimentonun priz süresini ayarlamaktır. Klinker fazlarından biri olan C3A’nın alçı ve suyla girdiği reaksiyon sonucu “etrenjit” adı verilen iri kristallerden oluşan bir yapı meydana gelir. Etrenjitin çimento hamurunun dayanımı üzerine etkisi yoktur. Ancak çimentonun priz süresinde etkilidir. Etrenjit hakkında daha detaylı bilgiye ulaşmak için Etrenjit Nedir? Neden Oluşur? Nasıl Önlenir? adlı içeriğimize göz atabilirsiniz.
Alçı Taşı Hakkında Bilmeniz Gerekenler Nelerdir?
Alçıtaşı, kristal sulu formuyla jips, yumuşak ve kristal özelliğe sahip mineraldir. Kullanım alanlarına göre çeşitli faydalar sağlaması sebebiyle birçok ürünün yapımında ve çeşitli alanlarda kullanılır. Fakat en yaygın kullanım alanı; yapı alçısı üretimidir. Alçı ise sanayide birçok alanda; ham madde, yarı madde ve yardımcı malzemelerde yer alan bir üründür diyebiliriz. Alçıtaşının kullanımı çimento sektöründe de oldukça önemlidir. Çünkü priz geciktirici olarak klinker öğütme aşamasında bir miktar kullanılır. Bu sayede çimentoda priz süresi ayarlanır. Bu içeriğimizde; alçı taşı nedir, özellikleri ve kullanım alanları nelerdir, nasıl kullanılır sorularına yanıt vermeye çalıştık.
Kullanılan Kaynaklar
