“Hazır Beton” kullanıcıya teslim edilmek üzere hazırlanmış olan yani, beton bileşen malzemelerinin karılması tamamlanarak ve şantiyeye kadar taşınarak, yapıda kullanılmaya hazır duruma getirilmiş olan plastik ve sertleşmemiş durumdaki taze betondur.
TS EN 206 standardında hazır beton, kullanıcı dışındaki bir kişi veya kuruluş tarafından hazırlanarak taze hâlde teslim edilen beton olarak tanımlanır.
Hazır betonun üretimi ve şantiyeye kadar taşınıp kullanıcıya teslim edilmesi işlemleri, hazır beton üreticisi tarafından yerine getirilir. Betonu kullanacak olan taraf, istediği özelliklerdeki betonu, hazır karılmış durumda temin eder.
Bu yazımızda, hazır betonun üretimi, imalat kontrol işlemleri, taşınması ve hazır beton imalatçısı tarafından kullanıcıya verilecek bilgilere yer vereceğiz.
Hazır Beton Üretimi Nasıl Gerçekleştirilir?
Türkiye’deki hazır beton üretimi genel olarak “hazır beton santralindeki merkezi mikserde karılma (yaş karışım)” yöntemi ile yapılır.
Hazır beton bileşen malzemeleri, iklim etkisi, birbirine karışma, kirlenme gibi etkiler sebebiyle özelliklerinde önemli değişim meydana gelmeyecek ve ilgili standartlara uygunluğu sürekli sağlanacak şekilde depolanır.
Hazır beton imalatçısı, kullanıcının hazır beton talep etmesi üzerine, tasarlanmış beton için teslimden önce aşağıdaki bilgileri sağlar:
a) çimentonun tipi, dayanım sınıfı ve agregaların tipi,
b) varsa kimyasal katkıların ve mineral katkıların tipi,
c) lifle güçlendirilmiş betonun performans sınıfı belirtildiyse, EN 14889-1 veya EN 14889-2’ye uygun liflerin tarifi ve belirtilmişse miktarı,
d) hedef su/çimento oranı,
e) beton için daha önce yapılan ilgili deney sonuçları, ör. imalat veya uygunluk kontrolü veya başlangıç deneylerinden elde edilenler,
f) dayanım gelişimi,
g) bileşen malzemelerin kaynakları,
h) Dmax.
Hazır beton üretimi, bilgisayar kontrollü otomasyon sistemi ile gerçekleştirilir. Hazır beton üretimi için karışım malzemelerinin ölçümü ve malzeme harmanının hazırlanması, beton santralinde bulunan otomasyon yardımıyla yapılır.
Tasarlanan beton karışım miktarları sisteme yüklenir ve üretim komutu verildiğinde belirtilen miktardaki malzemelerin otomatik olarak tartılıp uygun miktarlarda karıştırılmasıyla işlem tamamlanır.
Hazır beton bileşen malzemeleri, agrega, çimento, karışım suyu, kimyasal katkı varsa mineral katkı pan mikserde toplandığında karıştırma başlar ve hazır olduğunda transmiksere aktarılır.
Bilgisayar kontrol sisteminin bir operatörü vardır. Otomatik üretim sonunda sipariş edilen betonun içeriği ve kriterleri bilgisayardan alınan irsaliye notuna yazılır.
Hazır Betonun Karılması Nasıl Olur?
Hazır beton malzemelerin karılma işlemi, beton santralindeki merkezi bir mikserde yapılır. Betonun karılma süresi, bütün malzemelerin mikser içerisine yerleştirilerek karılma işleminin başladığı andan, karılma işleminin sona erdiği ana kadar geçen süre olarak tanımlanır.
Kompozisyonda homojen bir beton ve bunun sonucunda tatmin edici dayanıma sahip bir beton üretmek için gereken minimum karıştırma süresinin ne olduğunu bilmek önemlidir. Karıştırma süresi süre mikser tipine göre değişir ve boyutuna da bağlıdır. Hazır beton bileşen malzemelerin harmanlama toleransı, Tablo1’de verilen değerleri aşmamalıdır.
Hazır Beton İmalat Kontrol İşlemleri Nasıl Gerçekleştirilir?
Hazır beton imalat kontrolü aşağıdaki konuları kapsar:
— bileşen malzemelerin seçimi,
— beton bileşimi,
— beton imalatı,
— muayeneler ve deneyler,
— bileşen malzemeler, taze ve sertleşmiş beton üzerinde yapılan deneylere ait sonuçların kullanımı,
— donanımın kalibrasyonu,
— ilgili olduğunda, taze betonun taşınmasında kullanılan donanımın muayenesi,
— TS EN 206 Madde 8’de verilen hükümlere göre uygunluk kontrolü.
Bileşen malzemeler, donanım, imalat işlemleri ve beton, beton şartnamelerine ve TS EN 206 ve TS 13515 standartlarında verilen gerekliliklere uygunluk açısından kontrol edilmelidir.
Hazır Betonun Taşınması Nasıl Olur?
Karılma işlemi beton santralinde tamamlanmış olan hazır beton, alıcının belirlediği teslim yerine kadar, bu iş için özel olarak üretilmiş olan mikserli kamyonlarla (transmikserlerle) taşınır.
Taze betonun tesliminde, hazır beton kullanıcısı (müşteri) tarafından imalatçıya teslim tarihi, zamanı ve beton döküm hızı bilgileri aktarılmalı ve imalatçıyla anlaşma sağlamalıdır.
Transmikserler, betonu homojen bir şekilde teslim edebilecek (boşaltabilecek) şekilde donatılmalıdır.
Hazır betonun transmikserlerle taşınması işleminde, transmikser teknesine yerleştirilen taze beton teslim yerine kadar yavaş yavaş karıştırılarak götürülür. Bu amaçla, transmikser teknesi düşük bir hızla döndürülür.
Teknenin düşük hızla döndürülmesinin amacı betonun karılma işlemini tamamlamaktan ziyade, tekne içerisindeki betonun çalkalanmasını (alt-üst edilmesini) sağlamak ve betonun hareketsiz kalmasını önlemek içindir.
Hazır Beton İmalatçısı Tarafından Kullanıcıya Verilecek Bilgiler Nelerdir?
İmalatçı, hazır beton tesliminde kullanıcıya en az aşağıda verilen bilgileri içeren teslim belgesi (irsaliye) vermelidir:
— hazır beton tesisinin adı,
— teslim belgesinin seri numarası,
— yükleme tarihi ve saati (çimento ile suyun birbirine ilk temas ettiği zaman),
— kamyonun plaka numarası veya aracı tanıtıcı bilgi,
— alıcının ismi,
— şantiyenin ismi ve yeri,
— şartnamelerle ilgili ayrıntılar veya atıf (ör. kod no, sipariş no.),
— m3 cinsinden beton miktarı,
— şartnamelere ve bu standarda uygunluğunun beyanı,
— varsa belgelendirme kuruluşunun ismi ve işareti,
— betonun şantiyeye ulaştığı zaman,
— boşaltmanın başladığı zaman,
— boşaltmanın tamamlandığı zaman.
Bunlara ek olarak, tasarlanmış beton için teslim belgesinde aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
— dayanım sınıfı,
— çevresel etki sınıfları,
— klorür içeriği sınıfı,
— kıvam sınıfı veya hedef değer,
— (belirtilmişse) beton bileşim oranlarıyla ilgili sınır değerler,
— (belirtilmişse) çimento tipi ve dayanım sınıfı,
— (belirtilmişse) kimyasal katkı ve mineral katkı tipi,
— (belirtilmişse) liflerin tipi ve miktarı veya lifle güçlendirilmiş betonun performans sınıfı,
— gerekliyse özel nitelikler,
— Dmax,
— hafif veya ağır beton için, birim hacim kütle sınıfı veya hedef birim hacim kütle değeri.
Hazır Betonun Yararları Nelerdir?
Hazır beton üretimi için gerekli malzemeler standartlara uygun olarak seçilir ve beton santralinde özenle depo edilir. Bileşen malzemeleri uygun karıştırıcı içerisinde karıştırılır ve karıştırma işlemine beton homojen olana kadar devam edilir. Tüm agrega parçacıklarının yüzeyinin çimento hamuru ile kaplandığı, homojen ve dolayısıyla üniform özelliklere sahip taze beton elde etmek için karışım bileşenlerinin uygun şekilde karıştırılması esastır.
Özellikle hazır beton otomasyon sistemi, proses izleme, üretim raporlama, sipariş yönetimi, üretim planlama, stok kontrol, transmikser izleme ve kalite kontrol raporlamasında faydalıdır. Bütün bu faktörler, normal koşullar altında, daha üniform ve daha kaliteli bir beton elde edilebilmesini sağlar.
Kullanılan Kaynaklar:
TS EN 206 Beton – Özellik, performans, imalat ve uygunluk
Turhan Y Erdoǧan, Beton, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim, 2007
