Boksit, oksit veya alümina olarak bilinen, alüminyumun ana kaynağı olan bir cevherdir. Yer kabuğunun üst tabakasında bulunan boksit sıcak ve nemli ortamlardaki lateritik kayaçların çözünmesi ve fiziksel aşındırılması sonucunda oluşur. Lateritik kayaçlar içerdikleri demir ve alüminyum ile ayrıştığında boksit cevheri oluşmasına neden olur.
Homojen kimyasal bileşime sahip olmayan boksit aynı zamanda kristal yapıya sahip olmayan bir mineral olduğu için heterojen bir karışım şeklinde tanımlanır. Boksit cevheri fiziksel olarak genellikle beyaz, gri veya kahverengi renkli, toprak benzeri bir görünüme sahiptir.
Resim 1. Boksit Cevherleri
Boksit Mineralleri
Mineralojik Yapılarına Göre Boksitler
Gibsit, böhmit, diyaspor, korund gibi mineraller değişik oranlarda karışımlar şeklinde bulunur ve boksit olarak adlandırılırlar. Bu mineraller alüminyum üretebilen tek mineral grubu olup alüminyum oksitli ve hidroksitli en önemlileri boksit mineralleridir.
| Mineral Adı | Kimyasal Formülü | Sertlik | Yoğunluk |
| Gibsit/Hidrarjilit | Al(OH)3 veya Al2O3.3H2O | 2,5-3 | 2,4 |
| Böhmit | AlOOH veya Al2O3.H2O | 3,5-4 | 3,01 |
| Diyaspor | HAlO2 veya Al2O3.H2O | 6-7 | 3,3-3,5 |
| Korund | Al2O3 | 9 | 4 |
Tablo 1. Boksitlerin Kimyasal ve Fiziksel Özellikleri
Boksit, çeşitli alüminyum minerallerini içerir ancak en yaygın olanı gibsit ve böhmittir, alüminyum metali bu cevherlerden üretilir. Diyaspor ise bu cevherler gibi alüminyum üretimine uygun değildir. Korund cevheri ise aşındırıcı olarak kullanılmaktadır.
Resim 2. Boksit Cevheri
Oluşum Tarzlarına Göre Boksitler
Silikat boksitler, silikat kayaçlarının zengin alüminyum içeriğinin aşınması ve yıkanması ile oluşurlar. Bunun için yağışlı ve ılık, tropikal iklimler, geçirgenliği ve tektonik stabilitesi olan kayaçlar en uygun ortamlardır. Diğer elemanların yüzey akıntılarıyla yıkanması alüminyumca zenginleşmeyi sağlar.
Karstik boksitler, alüminyumu başka ortamlarda çözmüş olan asidik karakterli yüzey suları kireçtaşı ve dolomitlerin karstik boşuklarına dolar ve burada nötrleşerek alüminyumca zenginleşmeye neden olurlar.
Resim 3. Boksitin çıkarılması
Boksitlerin Kullanım Alanları
Boksit, hafif metal sınıfından alüminyum içermesi nedeniyle yumuşak ve hafiftir. Bu sayede kolay işlebilebilirlik, soğuk ve sıcakta işlenebilirlik, elektrik ve ısı iletkenliği, korozyona dayanıklılık özellikleriyle oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir.
- Alümina Üretimi
Yüksek alümina içeriği nedeniyle boksit, alümina üretiminde birincil hammadde olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Dünya boksit üretiminin % 90’ı alümina (Al2O3) ve alüminyum (Al) üretimine yöneliktir, gibsit ve böhmit cevherleri bu ihtiyacı karşılarlar.
- Kalsiyum Alüminat Çimento (CAC) Üretimi
Kalsiyum Alüminat Çimento Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey! içeriğimizde kalsiyum alüminat çimentolarının ne olduğundan ve içeriğinden bahsetmiştik. Boksit, kalsiyum alüminat çimentosu üretimi için birincil malzemedir, alüminyum kaynağı olarak kullanılır ve en önemli avantajları ise topaklı form ve yüksek sıcaklık bozulma dayanımıdır.
- Portland Çimento için Alümina Kaynağı
Boksit, klinker sinterlenmesi esnasında gerekli alümin fazlarının oluşması için alümina içeriğinin düşük olduğu durumlarda, klinker üretimi için besini ayarlamak amacıyla yüksek alümina kaynağı olarak kullanılır. Çimsa portland çimentosu hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
- Yüksek Fırınlarda Kullanılan Demir-Çelik Cüruf Optimize Edici
Boksitin kullanımıyla yüksek fırın operasyonlarında önemli operasyonel avantajlar elde edilirken aynı zamanda maliyet tasarrufu sağlanır.
Çimsa’nın özel ürünü olan Duro, yüksek kalite çelik üretimi için özel olarak geliştirilmiş hammaddesi boksit olan kalsiyum alüminat flux ürünüdür.
Duro – Flux özel fiziksel ve kimyasal yapısı sayesinde ikincil metarulijide sürekli döküm prosesi olan tandişlerde verimli rafinasyon sağlar.
Resim 4. Çimsa Kalsiyum Alüminat Çimento Ailesi
Ürünlerimizi incelemek için buraya tıklayın.
Dünyada ve Türkiye’de Boksit Rezervleri
Boksit yatakları genellikle yüzeye 0-2 m yakınlıkta bulunur ve dünya genelindeki boksit yataklarının yaklaşık %80’inde açık işletmecilik yöntemi kullanılır.
Dünyada toplam işletilebilir boksit rezervi yaklaşık 30 milyar ton olarak tahmin edilmektedir. En zengin rezervlere sahip ülkeler şunlardır: Gine (7,4 milyar ton), Avustralya (6 milyar ton), Vietnam (3,7 milyar ton), Brezilya (2,6 milyar ton), Jamaika (2 milyar ton), Endonezya (1 milyar ton), Çin (1 milyar ton), Guyana (0,8 milyar ton), Hindistan (0,8 milyar ton) ve Rusya (0,5 milyar ton).
Türkiye’de işletilebilir boksit rezervi yaklaşık 63 milyon ton civarındadır. En yüksek rezervlere sahip bölgeler şunlardır: Seydişehir – Akseki (31 milyon ton), Muğla – Milas – Yatağan (17,5 milyon ton) ve Tufanbeyli – Saimbeyli (9,8 milyon ton).
Resim 5. Boksit Sahası
Kaynakça
https://www.mta.gov.tr/v3.0/metalik-madenler/boksit
Kalsiyum Alüminat Çimento Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey!
Refrakter nedir? Kalsiyum Alüminat Çimentosu Refrakter Olarak Nasıl Kullanılır? – III
Eroğlu G., Şahiner M., “Dünyada ve Türkiye’de Alüminyum”
Jeoloji Mühendisleri Odası, Alüminyum
