Beton içerisindeki suyun fiziksel veya kimyasal nedenlerle azalması sonucunda beton boyunda ve hacminde küçülme olmasına “rötre” denir.
Betonda hacimsel değişimini 3 aşamada inceleyebiliriz;
- Plastik Rötre (Büzülme)
- Kuruma Rötresi,
- Kimyasal Rötre.
Plastik Rötre Çatlakları Nasıl Oluşur?
Plastik rötre çatlakları özellikle sıcak, kuru, rüzgârlı günlerde dökümü yapılan betonlarda görülen (döşeme, zemin, yol, pist betonları, vb.) rastgele dağılmış, çeşitli boylarda ve genişliklerdeki çatlaklardır. Plastik rötre, betonun yerleştirilmesinden sonraki birkaç saat içerisinde yani beton tamamen sertleşmeden meydana gelir ve beton yüzeyinde yer alır. Gerçekleşen rötreye plastik denmesinin sebebi, büzülmenin beton plastik yani prizini tamamlamamış, şekil verilebilir hâlde iken meydana gelmesidir.
Plastik rötrenin oluşmasındaki başlıca neden beton yüzeyindeki suyun çok hızlı buharlaşmasıdır. Betonun yerleştirilmesi için gerekli fazla su, terleme ile betonun üst yüzeyine çıkar. Beton yüzeyindeki buharlaşma hızı, terleme hızından yüksek olması durumunda beton yüzeyi kurur ve büzülme başlar. Alt tarafta bulunan daha plastik haldeki beton, betonun yüzeyi ile aynı ölçüde büzülme gösteremez, yüzeyde çekme gerilmeleri oluşur ve beton çatlar.
Buharlaşma Hızını Artıran Faktörler Nelerdir?
Betonun göstereceği plastik rötre miktarı aşağıdaki 4 faktöre bağlıdır:
- Betonun sıcaklığı havadan daha sıcaksa buharlaşma daha da hızlanır.
- Havanın sıcaklığı arttıkça buharlaşma artar. 10°C artması buharlaşmayı yaklaşık iki kat arttırır.
- Havadaki nem miktarı azaldıkça buharlaşma hızlanır. %90’dan %50’ye indiğinde buharlaşma iki kat artar.
- Rüzgâr hızı arttıkça buharlaşma hızı artar. 0’dan 20 km/saate çıktığında buharlaşma dört kat artar.
Plastik Rötre Çatlakları Nasıl Önlenir?
Beton prizini almamışken yani plastik haldeyken buharlaşmanın engellenmesi en etkili plastik rötre önlemidir. Plastik rötre çatlakları 30-45 dakika içinde, yani beton henüz tamamlanmadan başlayabilir. Bu nedenle beton işi devam ederken bitirilen bölümlerde koruma önlemlerinin alınması gerekebilir. Bunun için:
- Yaz aylarında beton dökümü güneşin olmadığı ya da akşam saatlerinde yapılmalıdır.
- Betonun döküleceği kalıbı, asmolenleri ve donatıları nemlendirerek, kalıp elemanlarının betonun suyunu emmesine engel olunmalıdır.
- Yeterli sayı ve yetkinlikte işçi kullanarak uygun döküm hızı sağlanmalı ve gerekli durumlarda betona ikinci mastar yapılmalı, sonrasında hemen küre başlanmalıdır.
- Telis veya naylon örtü sererek, kür maddesi veya su püskürterek beton yüzeyi nemli tutulmalıdır.
- Beton ve hidratasyon sıcaklığı kontrol altında tutulmalıdır.
Kuruma Rötresi Nedir?
Betonun sertleşmesi esnasında suyun fiziksel ve kimyasal olarak kaybolması neticesinde meydana gelen hacim azalmasından dolayı kuruma çatlakları oluşur. Kuruma rötresi mekanizmasına bakacak olursak,
- Taze beton, kapiler boşluklarında bulunan serbest suyun buharlaşması ile kurur.
- Kimyasal reaksiyona girmeyen suyun bir bölümü çimento hidratları tarafından emilir ve jel sistemi oluşturur.
- Kuruma esnasında çimento jelinde büzülme olur.
- Hemen fark edilmeyen kılcal çatlaklar, sonraki zamanlarda genişler ve oluşan çatlaklar dört hafta sonra %25 oranında olup ve genellikle altı aylık bir sürede oluşumunu tamamlar.
Kuruma Rötresi Etkenleri Nelerdir?
Çimento hamurunun büzülme miktarı öncelikle su/çimento oranına bağlıdır. Su/çimento oranı yüksek olduğunda çimento hamurunda yer alan kılcal boşluk miktarı çoğalır.
Kılcal boşluklardaki fazla su, hava sıcaklığının yükselmesi veya havadaki nemin düşük olması durumunda kolayca buharlaşır ve rötrenin artmasına neden olur. Agreganın kısıtlayıcı etkisinden dolayı betonun kuruma rötresi, çimento hamurunun rötresinden daha az olur. Betonda hacme göre yüzey alanı arttıkça da daha çok rötre oluşur. Sıcaklık, kür metodu, havadaki bağıl nem oranı gibi büzülmeyi etkileyen faktörler de vardır.
Kimyasal Rötre Nedir?
Kimyasal rötre, hidratasyon ürünleri mutlak hacminin bileşenlerinden küçük olmasına dayanan hacim azalması olarak tarif edilmektedir. Hacimdeki azalma ile hidratasyon derecesi yaklaşık olarak doğru orantılı gerçekleşmektedir. Betonda kimyasal reaksiyonlar sonrasında oluşan reaksiyon ürünlerinin hacmi, çimento ve su karışımının ilk hacminden düşüktür. Söz konusu farklılık betonun geç döneminde büzülmesine ve çatlakların oluşumuna neden olur.
Çimentonun hidratasyonu ve çevresel koşulların etkisi ile betonda hacim değişiklikleri görülebilir. Bu da, betonda çatlak oluşumuna, dolayısıyla dayanıklılık kaybına neden olabilir. Su/çimento oranını mümkün olduğunca düşük seçmek, özellikle erken yaşlarda kür uygulamasına özen göstermek, zemin betonlarında proje özelliklerine göre lif kullanmak rötreyi engelleyen önlemlerdir. İnce malzeme miktarının artması betonu büzülmeye daha elverişli hale getirmektedir, bu nedenle agrega karışım granülometrisine dikkat etmek gerekir. Rötreyi engellemek için hidratasyon ısısı düşük çimento da kullanılabilir. Zarar gören beton yüzeyleri çimento, latesk ve polimer-çimento modifiye tamir harçları ile düzeltilebilir.
Kullanılan Kaynaklar: